Các xã phía Tây tỉnh Quảng Ngãi như Đăk Pék, Đăk Môn, Đăk Plô, Ngọc Linh và Xốp là nơi sinh sống của nhiều đồng bào dân tộc thiểu số, trong đó chủ yếu là người Giẻ Triêng và Xơ Đăng. Một trong những giá trị văn hóa đặc sắc nhất gắn bó với đời sống tinh thần của đồng bào nơi đây chính là nhà Rông, công trình kiến trúc mang ý nghĩa cộng đồng sâu sắc, biểu tượng cho tinh thần đoàn kết và bản sắc văn hóa truyền thống.
Nhà rông Đăk Wâk ( xã Đăk Môn) nằm ở trung tâm của làng, dài 12,5m, rộng 8,5m, cao 17m, được thiết kế theo kiểu nhà rông truyền thống, với những hoa văn, họa tiết rất công phu và tỉ mỉ
Nhà Rông là loại hình kiến trúc đặc trưng của các dân tộc ở Tây Nguyên, nổi bật với mái nhà cao vút, khung nhà làm bằng gỗ, lợp bằng lá hoặc tôn, và được dựng trên một khu đất cao, thoáng đãng. Đây không chỉ là nơi diễn ra các cuộc họp quan trọng của buôn làng, mà còn là không gian tổ chức lễ hội, nghi thức tôn giáo, sinh hoạt văn hóa, giao lưu cộng đồng. Có thể nói, nhà Rông là trung tâm tinh thần của cả làng, nơi gắn kết các thế hệ và lưu giữ những giá trị truyền thống quý báu.
Nhà Rông thôn Đăk Xanh xã Đăk Pék
Trong những năm gần đây, trước nguy cơ mai một các giá trị văn hóa truyền thống, chính quyền và người dân các xã phía Tây Quảng Ngãi đã triển khai nhiều hoạt động nhằm bảo tồn và phát huy vai trò của nhà Rông trong đời sống cộng đồng.
Trong giai đoạn 2021–2023, nhiều chương trình thiết thực đã được thực hiện như: trao tặng 17 bộ cồng chiêng và trống cho 17 trong số 45 thôn, làng đồng bào dân tộc thiểu số; tổ chức 4 lớp truyền dạy cồng chiêng và múa xoang tại các thôn bản; đầu tư xây dựng và phục dựng 66 nhà Rông tại nhiều địa phương.
Chính quyền địa phương cũng phối hợp chặt chẽ với các tổ chức văn hóa, già làng, trưởng thôn để phục hồi những ngôi nhà Rông cổ truyền, đảm bảo giữ đúng bản sắc kiến trúc và chức năng văn hóa truyền thống. Không chỉ mang ý nghĩa tinh thần, các nhà Rông còn trở thành điểm tham quan hấp dẫn với du khách, góp phần quảng bá văn hóa địa phương và thúc đẩy phát triển du lịch cộng đồng.
Nhà Rông chính là nơi bà con tụ họp, sinh hoạt cộng đồng
Bên cạnh việc bảo tồn kiến trúc, các địa phương còn chú trọng phục hồi các hoạt động văn hóa truyền thống gắn liền với nhà Rông như: múa cồng chiêng, múa xoang, hát dân ca, các nghi lễ cúng tổ tiên, lễ hội mùa màng... Những hoạt động được tổ chức thường xuyên tại nhà Rông, không chỉ giúp thế hệ trẻ hiểu rõ nguồn cội mà còn góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong đời sống hiện đại.
Bà con tập luyện cồng chiêng – xoang tại nhà Rông làng Đăk Gô ( xã Đăk Môn)
Tuy đạt được nhiều kết quả tích cực, công tác bảo tồn nhà Rông ở các xã phía Tây Quảng Ngãi vẫn còn gặp không ít khó khăn. Một số cộng đồng đã thay đổi lối sống, nhu cầu sinh hoạt khác trước khiến nhà Rông không còn được sử dụng nhiều như xưa. Bên cạnh đó, việc thiếu kinh phí, thiếu nhân lực am hiểu kỹ thuật dựng nhà Rông truyền thống cũng là rào cản trong quá trình phục hồi và tôn tạo các công trình này.
Nhà Rông vừa là kiến trúc đặc trưng vừa là nơi lưu giữ tâm hồn, bản sắc và truyền thống văn hóa của cộng đồng các dân tộc thiểu số. Trong thời gian tới, các xã phía Tây Quảng Ngãi tiếp tục đẩy mạnh các chương trình bảo tồn và phát huy giá trị nhà Rông, xem đây là một phần không thể thiếu trong chiến lược giữ gìn di sản văn hóa và phát triển bền vững vùng đồng bào dân tộc thiểu số.
Bài, ảnh: Nguyễn Tú
.png)
