Ngăn chặn quảng cáo sai sự thật trên môi trường số.

Từng được ví như “linh hồn của thị trường”, quảng cáo nay đang bị lợi dụng để lan truyền thông tin sai lệch trong kỷ nguyên mạng xã hội. Bởi vậy, nhận diện và ngăn chặn quảng cáo sai sự thật là bước đi cần thiết để giữ gìn một không gian mạng minh bạch, lành mạnh.

Ảnh chụp màn hình. (Nguồn: BÁO CÔNG AN NHÂN DÂN)

Quảng cáo sai sự thật- mặt tối của môi trường mạng

Trong kỷ nguyên số bùng nổ và thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ, những cá nhân có ảnh hưởng trên mạng xã hội đang trở thành “cầu nối” quan trọng giữa thương hiệu và người tiêu dùng. Thông qua việc quảng bá, trải nghiệm và chia sẻ đánh giá sản phẩm, họ giúp doanh nghiệp gia tăng hiệu quả marketing, mở rộng thị trường, tiếp cận nhanh khách hàng mục tiêu, góp phần thúc đẩy tăng trưởng và tối ưu hóa lợi nhuận.

Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng khi hoạt động quảng bá trực tuyến ngày càng phổ biến và phức tạp, ranh giới giữa chia sẻ cá nhân, đánh giá khách quan và quảng cáo trả phí đang dần bị xóa nhòa. Không ít người có ảnh hưởng trên mạng xã hội “thổi phồng” công dụng sản phẩm, đưa thông tin thiếu minh bạch hoặc quảng bá hàng hóa không rõ nguồn gốc, gây thiệt hại cho người tiêu dùng và làm suy giảm uy tín thương hiệu.

Theo báo cáo năm 2024 của Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng (Bộ Công Thương), có 1.218 đơn khiếu nại chính thức về quảng cáo gây hiểu lầm, trong đó 32% thuộc nhóm mỹ phẩm và sản phẩm chăm sóc sức khỏe, 28% thuộc dịch vụ đầu tư tài chính online. Báo cáo Digital 2024 Vietnam (We Are Social & Meltwater, 2024) cho biết người Việt Nam trung bình dành 2 giờ 31 phút mỗi ngày trên mạng xã hội, và 62,5% người dùng từng tiếp xúc với quảng cáo “review ảo” hoặc “thông tin thiếu kiểm chứng”.

Thực tế cho thấy về khía cạnh pháp lý, mặc dù Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi, 2023) đã bổ sung quy định xử lý hành vi cung cấp thông tin sai lệch, gây nhầm lẫn, đồng thời quy định rõ trách nhiệm của người có ảnh hưởng trong quảng cáo thương mại. Tuy nhiên, thực tiễn thi hành vẫn còn hạn chế, thiếu cơ chế giám sát hiệu quả, chế tài chưa đủ mạnh, và năng lực “nhận diện rủi ro truyền thông” của công dân số còn yếu.

Qua khảo sát cho thấy người tiêu dùng thường có mức “niềm tin cảm xúc” cao hơn “niềm tin lý trí” trong quyết định tiêu dùng online. Tận dụng đặc điểm này, các đối tượng gian dối thường dùng bốn nhóm thủ đoạn chính:

Thứ nhất, thủ đoạn “gắn uy tín cá nhân” - mượn hình ảnh người nổi tiếng, người có mức độ ảnh hưởng cao trong xã hội, chuyên gia giả danh để củng cố độ tin cậy - ví dụ các livestream có bác sĩ “ảo” hoặc nhà đầu tư “ảo”.

Thứ hai, thủ đoạn “đánh vào cảm xúc” - dùng hình ảnh từ thiện, chia sẻ câu chuyện đời tư để chiếm cảm tình, tạo hiệu ứng “niềm tin đạo đức”.

Thứ ba, thủ đoạn “thông tin nửa thật nửa giả” - kết hợp dữ kiện có thật với yếu tố bịa đặt, khiến người xem tưởng rằng quảng cáo được chứng thực.

Thứ tư, thủ đoạn “bảo chứng công nghệ” - sử dụng thuật ngữ chuyên môn (AI, blockchain, nano, organic…) để tạo ảo tưởng khoa học, dù không có kiểm định thực tế.

Thực tế chứng minh, hiện tượng quảng cáo sai sự thật đang chuyển hóa từ vi phạm đạo đức thương mại thành vấn đề xã hội học - tội phạm học phức tạp. Các hành vi này không chỉ gây thiệt hại vật chất mà còn làm xói mòn chuẩn mực niềm tin, vốn là nền tảng của an ninh kinh tế và trật tự xã hội. Theo các phương tiện truyền thông, không ít cá nhân có tầm ảnh hưởng trên mạng xã hội đã bị xử phạt vì quảng cáo sai sự thật, vi phạm quy định của pháp luật về quảng cáo. Khi xảy ra sự cố hoặc có khiếu nại từ người tiêu dùng, những người này có trách nhiệm phối hợp, hỗ trợ giải quyết thay vì đổ toàn bộ trách nhiệm cho doanh nghiệp. Dù hành lang pháp lý đã được thiết lập, song vẫn cần xây dựng một bộ tiêu chuẩn rõ ràng về minh bạch, đạo đức và trách nhiệm xã hội dành cho người có ảnh hưởng, để việc quảng bá sản phẩm trên môi trường số trở nên chuẩn mực và đáng tin cậy hơn.

Thiết lập hành lang pháp lý chặt chẽ, hệ thống giám sát minh bạch

Tại Việt Nam, chúng ta đã ban hành nhiều văn bản quan trọng như Luật Quảng cáo 2012, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023, và Nghị định 38/2021/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực văn hóa, quảng cáo... Tuy nhiên, các quy định này vẫn chưa bao quát đặc thù của môi trường truyền thông số xuyên biên giới.

Cuộc chiến chống quảng cáo sai sự thật là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Chính phủ và các cơ quan chức năng đóng vai trò chủ đạo trong việc hoàn thiện luật pháp, giám sát và xử lý vi phạm. Nhưng song song đó, cộng đồng doanh nghiệp, người làm marketing cần nâng cao đạo đức nghề nghiệp; giới văn nghệ sĩ, những người có tầm ảnh hưởng trong xã hội cần phải ý thức trách nhiệm với công chúng; mỗi người tiêu dùng cần tự trang bị kiến thức và tinh thần cảnh giác. Khi mọi mắt xích trong xã hội cùng vào cuộc - người vi phạm bị pháp luật trừng trị nghiêm, người tiếp tay bị lên án, người tiêu dùng không dễ bị lừa - thì môi trường quảng cáo sẽ dần trở nên trong sạch, lành mạnh hơn.

T/h: Y Đông